The lurking poetry
English
Adnan in Serpentine, Torres in Houser and Wirth
In Beirut wherever you are you can see the sea tells us Etel Adnan. And her painting seems really like walking through Beirut, full of sun and sea.
Adnan, daughter of a Syrian father and a Greek mother speaking French though, as her main language, narrates how she begun to paint in her book «Writing in a foreign language». During the French Algerian war, and being already a recognized poet, she decided that she couldn’t write poetry in French anymore as, for her, French had become the language of the oppressor. So - and as her Arabic was not fluent- she tried painting. If she couldn’t write poetry in French, she would paint in Arabic.
And just like that Adnan’s painting begun, and her paintings were just like her writings. Quiet, clear and strict at the same time, with nature as its main protagonist through natural phenomena, seasons changing, sun, ocean, the mountains. The essential nature. At the one hand intense colours, abstract landscapes reminding Cezanne or De Stael –sometimes Kandinsky even-, Beirut, the California mountain Tamalpais, New York, Sam Gimigliano, a colourful reality. At the other hand her gestural easel, the Arabic calligraphy, her poetry invading her painting, her political view.
Serpentine Sackler Gallery hosts till September The weight of the world, a solo exhibition of the 90-year-old poet and painter, where are presented, apart from her paintings, her tapestry, films, ceramics and drawings. You can also see there her lovely leporellos (Japanese books) in which the artist tried to copy in her own personal calligraphy poems written by famous Arab poets in Arabic, her father’s language.
Strolling around the exhibition The weight of the world is like crossing seas and mountains, overhearing dialogues between the moon and the sea, wandering through dear cities and villages, among words and images. It is an exhibition full of light and colour sometimes peaceful sometimes impetuous because Adnan loves colour as much as nature, with devoutness. This colourful topography maybe originates from her dearest Beirut but it finally is becoming universal – she has once said that she is universe’s best friend after all- as she is a woman who loved deeply traveling and meeting nature in all its expressions.
Changing subject and before writing some words about the talk of the town – that is the new Tate department- I would like to talk about one more artist whom I find also poetic and tender, like Adnan, in another though, more personal dimension.
Possibly Felix Gonzales Torres’ case moves us because of his famous personal story, his activism, his loss of his lover, his tragic death by AIDS in such an early age.
Hauser and Wirth host one of the three parts of a big exhibition taking place in London, Milan and New York, curated by artists and close friends of Gonzales Torres Julie Ault and Roni Horn. Every part of the exhibition has to do with a work unit of his. In London all the chosen words were made in 1991 a bad year for the artist as it was then when he lost his companion.
That is why the whole installation seems dominated by the aura of a loss. Under the soft lights the visitor can see a series of jigsaw puzzles photos with no apparent connection, newspaper pieces, family pictures, landscapes, a house, the sea, two empty beds, somehow olds like memories of a childhood. The Jigsaw-puzzle, a game, a riddle something rather fragile in -kind of deathish-nylon “don’t touch” transparent bags and through the pieces of other times becomes an element of mourning and nostalgia, or just pure sorrow.
The sad but poetic atmosphere is completed with one of the most iconic works of the artist, the Untitled (March 5th) #2, the two lamps-companions that light together until one of them is burnt. The exhibition opens –painfully maybe? - a blue mirror -Untitled (Fear)- and another one, double in fact, closes it – Untitled (Orpheus, Twice).
I couldn’t end up this text without a reference to the summer talk of the town. The bright new Tate department, the Switch House, opened last Friday with a three-days celebration. The ten-floor building is utterly impressive and fresh –as expected. A lot of concrete and red bricks once again, but in a net this time, geometrical lines, solid volumes and a special application for touring in the building complex.
Multiple free spaces for the visitors, huge galleries and a magnificent view from the tenth floor. The collection’s choices are totally engaging; you really don’t want to exit the galleries.
I personally loved the galleries with my favourite Louise Bourgeois and Rebecca Horn, the Abramovic’s table, the splendid Aiweiwei’s tree – one of those we had see at the centre of Royal Academy yard- the interactive Museum of Contemporary African Art and the exciting video archive of Charles Atlas and Shunk-Kender.
Ελληνικα
Μια Βόλτα στις Εκθέσεις των Etel Adnan και Felix Gonzales-Torres και στη Νέα Tate
Στη Βηρυτό, λέει η Etel Adnan, απ’ όπου και να βρίσκεσαι βλέπεις τη θάλασσα. Κι έτσι ακριβώς είναι και η ζωγραφική της, σαν βόλτα στη Βηρυτό, γεμάτη ήλιο και θάλασσα.
Η ίδια, κόρη Σύρου πατέρα και Ελληνίδας μητέρας, με βασική όμως γλώσσα τα Γαλλικά, αφηγείται πώς ξεκίνησε να ζωγραφίζει στο βιβλίο της «Γράφοντας σε μια ξένη γλώσσα». Κατά τη διάρκεια του Γαλλοαλγερινού πολέμου, αποφάσισε ότι δεν μπορούσε πια να γράφει ποίηση στα Γαλλικά – όπως έγραφε μέχρι τότε – καθότι ήταν για αυτήν πλέον μια γλώσσα δυνάστη. Έτσι – και καθώς τα αραβικά της δεν ήταν ποτέ επαρκή – δοκίμασε τη ζωγραφική. Αφού δεν θα έγραφε ποίηση στα Γαλλικά, θα ζωγράφιζε στα Αραβικά.
Και εγένετο η ζωγραφική της Adnan, μια ζωγραφική σαν τη γραφή της. Ήσυχη, καθαρή και αυστηρή την ίδια στιγμή, με βασικό πρωταγωνιστή τη φύση, τα φυσικά φαινόμενα, τις εποχές, τον ήλιο, τη θάλασσα, το βουνό. Τα στοιχειώδη. Από τη μία πλακάτα έντονα χρώματα, αφηρημένα τοπία που ταλαντεύονται από τον Σεζάν στον De Stael – κι ενίοτε και προς τον Καντίνσκι, η Βυρηττός της, το όρος Tamalpais στην Καλιφόρνια, όπου έζησε ένα μεγάλο μέρος της ζωής της, η Νέα Υόρκη, το San Gimigliano στην Ιταλία, η χρωματιστή της πραγματικότητα. Από την άλλη η χειρονομιακή της πένα, τα καλλιγραφικά ζωγραφικά αραβικά, η ποίηση που εισχωρεί σαν ποτάμι στη ζωγραφική, η πολιτική της ματιά.
Η Seprentine Sackler gallery – ένα από τα δύο κτήρια της Serpentine στο Hyde Park – φιλοξενεί μέχρι τον Σεπτέμβρη μια μεγάλη ατομική έκθεση της 90χρονης σπουδαίας ποιήτριας και ζωγράφου – πραγματικά σπουδαία και στους δύο αυτούς χώρους δημιουργίας – που περιλαμβάνει εκτός από πίνακες και ταινίες, χαλιά, κεραμικά, παραβάν, σχέδια με πενάκι καθώς και τα υπέροχα leporellos της (γιαπωνέζικα αναδιπλούμενα βιβλία). Σε κάποια από αυτά τα τελευταία η καλλιτέχνης επιχειρεί να αντιγράψει με τη δική της προσωπική καλλιγραφία / πινελιά, ποιήματα σπουδαίων Αράβων ποιητών, στα αραβικά, τη γλώσσα του πατέρα της, γλώσσα με την οποία είχε πάντα μια αμφίθυμη σχέση.
Η βόλτα στην έκθεση «The weight of the world / Το βάρος του κόσμου» είναι μια περιήγηση σε θάλασσες και βουνά, σε στιχομυθίες του ήλιου με τη σελήνη, σε αγαπημένες της πόλεις και χωριά, σε λέξεις και εικόνες. Είναι μια έκθεση με πολύ ήλιο και πάρα πολύ χρώμα που άλλοτε σε ηρεμεί και άλλοτε σε αναστατώνει, γιατί η Adnan λατρεύει – και παιδεύει – το χρώμα με τον ίδιο τρόπο που λατρεύει και αποδίδει τη φύση, κατανυκτικά. Η χρωματιστή αυτή τοπιογραφία της μπορεί να έχει ως αφετηρία την πολυαγαπημένη της Βυρηττό είναι όμως τελικά παγκόσμια, σχεδόν συμπαντική θα μπορούσαμε να πούμε. Η ίδια εξάλλου έχει κάποτε δηλώσει ότι είναι η καλύτερη φίλη του σύμπαντος αφού πρόκειται για μια γυναίκα που αγάπησε βαθιά τα ταξίδια και όλες τις εκφάνσεις της φύσης και του τοπίου που αυτά της προσέφεραν.
Μικρό trivia: το εκπληκτικό καφέ της Serpentine Sackler έχει γίνει από την Zaha Hadid, για την οποία μάλιστα η Adnan έχει γράψει ένα μικρό κείμενο που μπορεί να βρει κανείς στο site της γκαλερί.
Οι εκθέσεις που τρέχουν αυτή τη στιγμή στο Λονδίνο είναι πάμπολλες και οι περισσότερες ενδιαφέρουσες. Πριν λοιπόν πω δυο λόγια για το συμβάν των ημερών της πόλης, την άφιξη της νέας Tate δηλαδή, θα ήθελα να συνοδέψω την Adnan με έναν ακόμα καλλιτέχνη που θεωρώ εξόχως ποιητικό και τρυφερό, σε μια άλλη όμως, πιο προσωπική διάσταση. Ίσως η περίπτωση του Felix Gonzales-Torres με/μας συγκινεί λόγω της γνωστής ιστορίας του, του ακτιβισμού του, της συντριβής του από τον θάνατο του αγαπημένου του, της πορείας του ως ασθενής με AIDS και το θάνατο του μόλις στα 39 του.
Στην Hauser and Wirth του Λονδίνου αυτή τη στιγμή μπορεί κανείς να δει το ένα από τα τρία μέρη μιας μεγάλης έκθεσης που λαμβάνει χώρα ταυτόχρονα και διεθνώς σε Λονδίνο, Μιλάνο και Νέα Υόρκη και την επιμελούνται οι καλλιτέχνες και προσωπικοί φίλοι του Gonzales-Torres, Julie Ault και Roni Horn. Κάθε μέρος της έκθεσης ασχολείται με μια ενότητα δουλειάς του καλλιτέχνη. Στο Λονδίνο τα έργα που έχουν επιλέξει οι επιμελητές είναι όλα από τη σημαδιακή για τον Gonzales-Torres χρονιά του 91’, τη χρονιά δηλαδή που έχασε τον σύντροφό του. Ως εκ τούτου η όλη εγκατάσταση είναι διαποτισμένη από την αίσθηση της απώλειας. Υπό τον, σοφά, χαμηλωμένο φωτισμό της γκαλερί ο θεατής περιηγείται σε μια σειρά φωτογραφιών – παζλ, προστατευμένα μέσα σε ζελατίνα.
Οι εικόνες δεν έχουν κάποια προφανή συνέπεια, τυχαίες, από εφημερίδες, αποσπάσματα κειμένων, οικογενειακές φωτογραφίες, τοπία, ένα σπίτι, μια θάλασσα, δυο άδεια κρεβάτια, κάπως παλιοκαιρισμένες σαν από το κάποτε μιας κάποιας παιδικής ηλικία. Το παζλ, σύμβολο παιχνιδιού, σπαζοκεφαλιάς και ευθραυστότητας μέσα στις – κάπως – νεκρώσιμες διάφανες σακούλες «μην αγγίζετε» και στα θραύσματα μιας άλλης εποχής γίνεται στοιχείο πένθους και νοσταλγίας, ή απλώς λύπης. Η βαριά μεν, ποιητική δε ατμόσφαιρα συμπληρώνεται – επιβαρύνεται τρυφερά με ένα από τα πιο εμβληματικά έργα του καλλιτέχνη, από τη σειρά με τις διπλές λάμπες – “Untitled” (March 5th) #2 – λάμπες -σύντροφοι που ανάβουν μέχρι μοιραία η μία να καεί. Την έκθεση ανοίγει – οδυνηρά; – ένας μπλε καθρέφτης “Untitled” (Fear) και κλείνει καταπραϋντικά ένας ακόμα, διπλός όμως αυτή τη φορά και λευκός, “Untitled” (Orpheus, Twice).
Δεν θα μπορούσα να κλείσω το κείμενο χωρίς να αναφερθώ στο πολυαναμενόμενο talk of the town του καλοκαιρινού καλλιτεχνικού Λονδίνου.
Η ολοκαίνουρια πτέρυγα της Tate Modern, το Switch House όπως λέγεται, άνοιξε την Παρασκευή 17 Ιουνίου με ένα τριήμερο εκδηλώσεων για όλο τον φιλότεχνο – και μη – κόσμο. Όπως θα φανταζόταν κανείς το θέαμα της νέας δεκαόροφης πτέρυγας είναι εξαιρετικά εντυπωσιακό και φρέσκο, ίσως όχι όμως αρκετά τολμηρό, αφού τελικά οι αρχιτέκτονες Herzog & de Meuron δεν δείχνουν να ξέφυγαν πάρα πολύ από την αισθητική του πρώτου τους και βασικού κτιρίου του μουσείου. Παλιό και νέο συνομιλούν με τον ίδιο τρόπο, πολύ τσιμέντο και κόκκινα τούβλα, σε πλέγμα αυτή τη φόρα, γεωμετρικές πυραμιδωτές γραμμές, συμπαγείς όγκοι και ειδικό app για την περιήγηση του επισκέπτη στο σύμπλεγμα των κτιρίων.
Οι ελεύθεροι χώροι για το κοινό είναι πιο πολλοί, οι αίθουσες αχανείς και η θέα από τον δέκατο όροφο ιλιγγιωδώς μαγευτική. Τα έργα που επιλέχθηκαν για την έκθεση του ανοίγματος δε, ομολογουμένως δεν σε αφήνουν να φύγεις. Η διευθύντρια τονίζει ότι θα δούμε περισσότερη γυναικεία και διεθνή τέχνη, ενώ δεκάλεπτες ξεναγήσεις από το προσωπικό της Tate εντρυφούν σε μεμονωμένα εμβληματικά έργα της συλλογής. Το τριήμερο των εγκαινίων στο ισόγειο γίνονταν περφόρμανς – πετύχαμε τα άλογα της Bruguera από το Tatlin’s Whisper 5 – ενώ διαδραστικά projects λάμβαναν χώρα στους ορόφους της πτέρυγας προσελκύοντας τους άπειρους πραγματικά επισκέπτες κάθε ηλικίας.
Προσωπικά ξεχώρισα τις αίθουσες με τα έργα των αγαπημένων μου Louise Bourgeois και Rebecca Horn, το τραπέζι της Abramovic, το υπέροχο δέντρο του Ai Weiwei, που είχαμε δει και στην αυλή της Royal Academy, το διαδραστικό Museum of Contemporary African Art 1997-2002 του Meschac Gaba και το συναρπαστικό video αρχείο των Charles Atlas και Shunk-Kender.
Etel Adnan: “The Weight of the World” Serpentine Sackler Gallery, London